| Szympansy uczą się zachowań, które nie służą żadnym konkretnym celom. Świadczy o tym najnowsza moda, która zapanowała w jednym z rezerwatów szympansów w Afryce. Jak zauważył we wpływowym artykule Andrew White, psycholog ewolucyjny z University of St Andrews, kultura to „społecznie nabyte fenotypy behawioralne prowadzące do różnic międzygrupowych". To, co nazywamy "kulturą", to po prostu zbiór zachowań, które powstały w toku ewolucji. Owszem różnią się w zależności od warunków środowiskowych czy lokalnego poziomu patogenów, ale ich rdzeń ma korzenie biologiczne. Zbliżone zachowania znajdziemy wśród wielu gatunków. Potwierdzają to najnowsze, opublikowane na łamach „Behavior" spostrzeżenia dotyczące szympansów. Trawa w otworach ciałaW sierpniu 2023 r. w rezerwacie Chimfunshi Wildlife Orphanage Trust w Zambii zaobserwowano, jak szympansica o imieniu Julie włożyła kawałek trawy do ucha. Na tyle głęboko, że tam pozostał. Nie było w tym nic nadzwyczajnego, ale w ciągu tygodnia moda upowszechniła się u jej towarzyszy - cztery inne szympansy z grupy zaczęły naśladować zachowanie Julie. Jak wiemy, trendy w modzie zmieniają się dynamicznie. Nie chcąc pozostać w tyle, pod koniec miesiąca inny szympans Juma zaprezentował nową, odważniejszą wersję.
Źdźbło trawy zostało tym razem umieszczone w odbycie. Ta moda również się przyjęła - za nowym trendem podążyło pięć szympansów.
Moda utrzymała się nawet po śmierci Julie, co zdaniem ekspertów wskazuje na to, że stała się tradycją kulturową, utrwalaną na drodze społecznego uczenia się i odróżniającą od siebie grupy szympansów (żadnego z zachowań nie zaobserwowano w pozostałych grupach). Trawa w otworach ciała nie pełniła raczej żadnej funkcji biologicznej. Badacze i zespół weterynarzy opiekujący się szympansami odrzucili również hipotezę, że zachowania służyły łagodzeniu dyskomfortu (np. swędzenia czy infekcji).
Mody powstają w wolnym czasie
Naukowcy sugerują, że mody pozbawione wyraźnego celu mogą być pozostałością po ważnej z perspektyw przetrwania zdolności do uczenia się nowych umiejętności. Znaczące jest to, że nie zaobserwowano, aby dzikie szympansy podążały za „bezużytecznymi" trendami – tylko te żyjące w niewoli wydają się mieć na to wystarczająco dużo wolnego czasu. - Naśladując zachowanie innej osoby, pokazujesz, że ją dostrzegasz, a może nawet lubisz. Może to więc pomóc wzmocnić więzi społeczne i stworzyć poczucie przynależności do grupy, tak jak ma to miejsce w przypadku ludzi - wyjaśnia pierwszy autor pracy, Edwin van Leeuwen, biolog z Uniwersytetu w Utrechcie w Holandii. Kulturę szympansów poznajemy coraz lepiej. Wieloletnie obserwacje potwierdziły m.in. różne formy uścisku dłoni wśród odmiennych grup naszych kuzynów - szympansów. Rodzaj uścisku utrzymuje się również w czasie - to zachowanie, które nabywane jest dzięki kulturze. Naukowców zdumiało też przykładanie owadów do rany. Intrygująca była także szympansia troska o innych. Ludzie zwykle nie spodziewają się, że inne zwierzęta są empatyczne i moralne. Szympansy zwyczajne, bonobo i orangutany to również pierwsze w historii gatunki, które zdały tzw. test fałszywych przekonań. Umiejętność rozpoznania tego, co się komuś wydaje, to bardzo ważny element tzw. teorii umysłu, która - jak kiedyś uważano - miała być cechą wyłącznie ludzką. Chrońmy kultury zwierzęcePozbawione funkcji trendy kulturowe nie są oczywiście czymś wyjątkowym dla ludzi i szympansów. W ostatnich latach zaobserwowano orki noszące na głowach martwe łososie niczym czapki oraz zatapiające łodzie na wodach europejskich – oba te zachowania wydają się być chwilową modą. Kaszaloty porozumiewają się za pomocą dźwięków przypominających kliknięcia. O ile sama zdolność klikania jest wrodzona, o tyle struktura serii tych kliknięć jest wyuczona i różni się pomiędzy poszczególnymi populacjami. Zupełnie tak, jakby kaszaloty z różnych populacji mówiły innymi językami albo dialektami. Rola tych dźwięków jest tak ważna w społecznym życiu tych ssaków, że dzieli się je globalnie na tzw. klany wokalne albo akustyczne klany kulturowe. O różnorodności kultur innych gatunków warto pamiętać przy działaniach mających na celu ochronę przyrody. Kwestia włączenia kultur zwierzęcych jako istotnego czynnika w ochronie przyrody była tematem artykułu opublikowanego u w czasopiśmie naukowym "Conservation Letters". Autorzy przekonywali w nim, że obecnie fundamentalnym zadaniem powinno być osiągnięcie w gronie międzynarodowej społeczności uczonych konsensusu w sprawie podstawowych pojęć i kryteriów określających to, co składa się na kultury dzikich zwierząt.
W opracowaniu podkreśla się jednak to, że obecność kultury w populacji jakiegoś gatunku nie powinna być traktowana jako najważniejszy czynnik przemawiający za jego ochroną. Powinno się brać pod uwagę również inne, bardziej tradycyjne wskaźniki, jak np. różnorodność genetyczną populacji, jej liczebność itd. Wartość konkretnych praktyk kulturowych nie może być również rozpatrywana jedynie w ich aspekcie użyteczności dla przetrwania, co zresztą bardzo trudno w ogóle wykazać w badaniach.
- Kultury zwierzęce powinny być chronione jako wartość sama w sobie. Nie chodzi o to, czy sprzyjają szansom na przetrwanie jakiegoś osobnika. Zresztą, jeśli jakieś zachowanie kulturowe w danej populacji danego gatunku istnieje, to znaczy, że jest adaptatywne, czyli sprzyja przystosowaniu do środowiska. Gdyby było inaczej, to dobór naturalny by je raczej wyeliminował - komentuje dr hab. Chylarecki. | | | |
|
